Επιστροφή στο χωράφι

Μπορεί στο γκρίζο τοπίο της σημερινής «μνημονιακής» Ελλάδας οι καλές ειδήσεις να σπανίζουν και η απαισιοδοξία να περισσεύει, όμως υπάρχουν κι αρκετές αποχρώσες ενδείξεις
που μοιάζουν να επιβεβαιώνουν ότι η κρίση μπορεί –υπό προϋποθέσεις- να αποτελέσει ευκαιρία. Και όχι μόνο για τους γνωστούς - άγνωστους «κερδοσκόπους», αλλά και για τον ξεχασμένο για χρόνια κι εν πολλοίς απαξιωμένο πρωτογενή τομέα.

Αν και είναι νωρίς για να πει κανείς αν πρόκειται για μια δομική αλλαγή που παρατηρείται στο παραγωγικό μοντέλο της χώρας ή απλά για μια αντίδραση στις ασφυκτικές οικονομικές συνθήκες της «μετά ΔΝΤ εποχής», οι αριθμοί είναι άκρως αποκαλυπτικοί και δείχνουν ότι όλο και περισσότεροι Έλληνες επιστρέφουν στις ρίζες τους και δη στο χωράφι.

Τα στοιχεία μελέτης της ΠΑΣΕΓΕΣ, που συνέταξαν ο γενικός διευθυντής, Ι. Τσιφόρος, και η οικονομολόγος της Συνομοσπονδίας, Χ. Σταυροπούλου, και την οποία παρουσιάζει σήμερα αναλυτικά η Agrenda δείχνουν ότι η γεωργία και η κτηνοτροφία προσφέρουν το τελευταίο διάστημα καταφύγιο σε όλο και περισσότερους Έλληνες απέναντι στην υπάρχουσα οικονομική αβεβαιότητα.

Είναι ενδεικτικό ότι τη στιγμή που η ανεργία καλπάζει (14,8% το Δεκέμβριο του 2010) κι ενώ στον δευτερογενή και τον τριτογενή τομέα οικονομικής δραστηριότητας οι βασικοί δείκτες απασχόλησης επιδεινώνονται σταθερά καθ’ όλη την τελευταία τριετία 2008-2010, η αγορά εργασίας του αγροτικού τομέα ακολουθεί αντίστροφη πορεία καταγράφοντας αύξηση της απασχόλησης που φτάνει το 7%, δηλαδή 38.000 καινούργιες θέσεις εργασίας.

Πρόκειται για έναν αριθμό που καλύπτει τις θέσεις εργασίας που χάθηκαν στον κλάδο την τριετία 2005-2008. Αξίζει να σημειωθεί, επίσης, ότι ενώ πρωταγωνιστής σε αυτή την (επι)στροφή προς το χωράφι είναι η μέση ηλικία, οι νέοι… δεν πάνε πίσω. Σε ορισμένες περιφέρειες, η αύξηση της απασχόλησης στον γεωργικό-κτηνοτροφικό τομέα είναι εντυπωσιακή στις τάξεις των νεότερων ηλικιακά ομάδων και ξεπερνάει ακόμα και το 50% (για παράδειγμα στο Νότιο Αιγαίο).

Ο πρωτογενής τομέας, ωστόσο, επανέρχεται στο προσκήνιο και για έναν ακόμα λόγο.

Σε μια συγκυρία που όλοι μιλάνε για εξωστρέφεια και η ενίσχυση του εξαγωγικού οικονομικού μοντέλου αναδεικνύεται σε όρο επιβίωσης για την ελληνική οικονομία, τα τρόφιμα και τα ποτά «δείχνουν» και πάλι το δρόμο. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας που επεξεργάστηκε ο ΟΠΕ, για τον πρώτο μήνα του τρέχοντος έτους (Ιανουάριος 2011), οι εξαγωγές του κλάδου αυξήθηκαν κατά 26% σε σχέση με ένα χρόνο πριν, ανεβάζοντας το μερίδιό τους στο σύνολο των εξαγωγών της χώρας στο εντυπωσιακό 21,3%. Με άλλα λόγια, τα φρούτα, τα λαχανικά, οι καρποί, τα ψάρια αναδεικνύονται στους καλύτερους «πρεσβευτές» της Ελλάδας στο εξωτερικό.

Άνοδος από το 2008 (στοιχεία για τη μεταβολή της απασχόλησης στη δεκαετία))

Όπως φαίνεται και από τον πίνακα 3, η απασχόληση στον πρωτογενή τομέα της οικονομίας την τελευταία δεκαετία παρουσιάζει καθοδική πορεία μέχρι και το έτος 2008, με ιδιαίτερα έντονη τη μείωση του αριθμού των απασχολουμένων στο διάστημα της πρώτης πενταετίας (2000-2004) κατά το οποίο καταγράφεται απώλεια 167 χιλιάδων θέσεων εργασίας. Το επόμενο διάστημα (2005-2008) επιβραδύνεται αισθητά η πτώση της απασχόλησης, με απώλεια 37 χιλ. θέσεων εργασίας, ανερχόμενη το 2008 σε περίπου 502 χιλ. απασχολούμενους, ποσοστό που αντιστοιχεί στο 11,33% του συνόλου των απασχολουμένων της χώρας.

Από εκεί και έπειτα και ειδικότερα από το γ΄ τρίμηνο του 2008 διαπιστώνεται συνεχής αύξηση της απασχόλησης, η οποία κατά το 2010 (μέσος όρος τριών τριμήνων) αναφέρεται σε 555 χιλ. απασχολούμενους, καλύπτοντας ποσοστό της τάξεως του 12,56%. Στην τριετία αυτή, θεωρώντας ως πλήρες το έτος 2010, αναλογούν 38.000 νέες θέσεις εργασίας, εκ των οποίων το 95% περίπου αναφέρεται στη γεωργία και το υπόλοιπο (2,16 χιλ.) στην αλιεία.

 

Η γεωγραφική κατανομή

Η αύξηση της απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα, βέβαια, δεν είναι ομοιογενής και διαφέρει σημαντικά ανά Περιφέρεια σε σχέση με την ποσοστιαία μεταβολή της κατά την τριετία 2008-2010, όπως φαίνεται στον πίνακα 1. Μάλιστα, σε δυο από αυτές, την Πελοπόννησο και τα Ιόνια Νησιά η απασχόληση στη γεωργία βαίνει μειούμενη.

Ωστόσο, σε όλες τις υπόλοιπες Περιφέρειες η τάση είναι αυξητική με τα μεγαλύτερα ποσοστά να σημειώνονται, κατά σειρά, στην Κρήτη (ποσοστό αύξησης 24,1%), στο Νότιο Αιγαίο (21,8%), στη Θεσσαλία (17,5%), στην Αττική (14,2%), στη Δυτική Ελλάδα (12,4%) και στην Ήπειρο (10,7%).

Μικρότερα ποσοστά αύξησης καταγράφονται στη Στερεά Ελλάδα (8,7%), στο Βόρειο Αιγαίο (7,5%), στην Κεντρική Μακεδονία (5,5%) και στην Ανατολική Μακεδονία και Θρά

κη (3%), ενώ σημαντική μείωση της απασχόλησης στον αγροτικό τομέα παρουσιάζεται στην Πελοπόννησο (-9,1%) και μικρότερη στα Ιόνια Νησιά (-5,2%).

 

Στη Θεσσαλία οι περισσότεροι

Σε απόλυτο μέγεθος, ο μεγαλύτερος αριθμός νέων θέσεων εργασίας στο αντίστοιχο διάστημα δημιουργείται στην Περιφέρεια της Θεσσαλίας, όπου η αύξηση της απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα «μεταφράζεται» σε 10.562 νέες θέσεις εργασίας.

Ακολουθούν κατά σειρά, όπως φαίνεται και στον πίνακα 2, η Κρήτη (9.938 νέες θέσεις), οι Περιφέρειες Δυτικής Ελλάδας και Κεντρικής Μακεδονίας (6.967 και 4.969 νέες θέσεις απασχόλησης αντίστοιχα), η Στερεά Ελλάδα (3.663 νέες θέσεις), η Ήπειρος (2.703 νέες θέσεις), η Αττική (2.170 νέες θέσεις), η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη (1.738 νέες θέσεις) και η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου (1.720 νέες θέσεις).

Η μικρότερη μεταβολή αναφέρεται στις Περιφέρειες Δυτικής Μακεδονίας και Βορείου Αιγαίου (972 και 716 νέες θέσεις αντίστοιχα), ενώ στα Ιόνια Νησιά και στην Πελοπόννησο σημειώνεται απώλεια 810 και 7.029 θέσεων απασχόλησης αντίστοιχα.

 

Οι πλέον «καυτές» καλλιέργειες

Το μεγαλύτερο μέρος της αγροτικής απασχόλησης, κατά το έτος 2008, καλύπτεται από τις αροτραίες καλλιέργειες, με ποσοστό 43% περίπου, που αποτελούν άλλωστε

το μεγαλύτερο μέρος των καλλιεργούμενων εκτάσεων της χώρας (σιτηρά, βιομηχανικά φυτά, κτηνοτροφικά φυτά, όσπρια κηπευτικά κ.α.

Στη συνέχεια έρχονται οι δενδρώδεις καλλιέργειες, περιλαμβανομένων και των αμπελώνων, που καλύπτουν το 31% της απασχόλησης, και ακολουθούν η κτηνοτροφία (με 9,7% της απασχόλησης), οι μεικτές γεωργοκτηνοτροφικές δραστηριότητες (7,7%), η αλιεία (2,15%), η δασική παραγωγή (1,34%), ο κλάδος των υποστηρικτικών δραστηριοτήτων προς τη γεωργία (0,73%) και οι υδατοκαλλιέργειες (0,54%).

 

Κερδίζουν έδαφος τα δενδρώδη, λιγότεροι στρέφονται στα φυτώρια  

Στην αναφερόμενη τριετία (2008-2010), διαπιστώνεται ιδιαίτερα σημαντική αύξηση της απασχόλησης (17%) στον κλάδο των δενδρωδών καλλιεργειών, που αντιστοιχεί σε 27.603 επιπλέον θέσεις εργασίας, όπως φαίνεται και στον πίνακα 4.

Σημαντική επίσης αύξηση, με υπερδιπλασιασμό της απασχόλησης, καταγράφεται στον κλάδο των υπηρεσιών προς τη γεωργία, με 5.457 επιπλέον θέσεις εργασίας, ενώ αισθητή αύξηση σημειώνεται στις μικτές γεωργοκτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις και στην κτηνοτροφία, με 4.726 και 4.370 επιπλέον θέσεις εργασίας αντίστοιχα.

Ο κλάδος των αροτραίων καλλιεργειών παρουσιάζει μικρή σχετικά αύξηση, της τάξεως του 3% περίπου, η οποία ωστόσο αντιστοιχεί σε 6.699 νέες θέσεις απασχόλησης.

Μικρότερες αυξήσεις σημειώνονται στην αλιεία (1.926 επιπλέον θέσεις εργασίας) και στις υδατοκαλλιέργειες (234 θέσεις).

Αντίθετα, απώλειες σημειώνει η απασχόληση στα φυτώρια και στην παραγωγή πολλαπλασιαστικού υλικού (-10.630), αλλά και στον κλάδο της δασικής παραγωγής, περιλαμβανομένης και της θηραματοπονίας (-2.107).

 

Κατανομή των θέσεων εργασίας θέσεων εργασίας

Σημαντική κινητικότητα παρατηρείται, επίσης, ως προς τη θέση στο επάγγελμα των απασχολούμενων στον αγροτικό τομέα, σύμφωνα με τα στοιχεία των πινάκων 5 & 6.

Τη μεγαλύτερη αύξηση στην τριετία 2008-2010 παρουσιάζει η κατηγορία των μισθωτών, με ποσοστό 40% περίπου.

Στην κατηγορία αυτή φαίνεται ότι εντάχθηκαν περισσότεροι από 15.000 απασχολούμενοι, στοιχείο που είναι κατά βάση θετικό, μιας και η προσφερόμενη μερική απασχόληση, δεδομένης της εποχικότητας της εργασίας στον αγροτικό τομέα, αποκτά ιδιαίτερη σημασία σε μια περίοδο που καθίσταται σχεδόν αδύνατη η εύρεση θέσεων πλήρους απασχόλησης.

Η επόμενη σημαντική αύξηση της απασχόλησης αναφέρεται στην κατηγορία των απασχολούμενων με προσωπικό (+18,7%) και ακολουθεί, με μικρότερη αύξηση, η κατηγορία των απασχολούμενων χωρίς προσωπικό (+8,5%). Η κατηγορία ωστόσο αυτή καλύπτει, παραδοσιακά, τη μεγαλύτερη αναλογία στο σύνολο, καλύπτοντας, σε απόλυτο μέγεθος, τις περισσότερες νέες θέσεις εργασίας (+27.343).

Αντίθετα, μείωση παρουσιάζει η απασχόληση των βοηθών στην οικογενειακή επιχείρηση (-10,6%), που αντιστοιχεί σε περίπου 12.000 λιγότερες θέσεις εργασίας στην κατηγορία αυτή.

Με βάση πάντως τις προηγούμενες εξελίξεις δεν φαίνεται να μεταβάλλονται σημαντικά τα ποσοστά απασχόλησης μεταξύ των τεσσάρων αναφερόμενων κατηγοριών, μιας και οι απασχολούμενοι χωρίς προσωπικό εξακολουθούν να κατέχουν δεσπόζουσα θέση μεταξύ των επαγγελματικών κατηγοριών του αγροτικού τομέα, με ποσοστό της τάξεως του 62% περίπου. Στη δεύτερη θέση, με σαφώς μικρότερο ποσοστό, ανήκει η κατηγορία των βοηθών στην οικογενειακή επιχείρηση (19% περίπου), ακολουθούμενη από τους μισθωτούς (10% περίπου) και τους αυτοαπασχολούμενους με προσωπικό (9%).

 

Πρωταγωνιστής η μέση ηλικία, όμως οι νέοι δεν πάνε πίσω….   …

Από τα στοιχεία της μελέτης και όπως καταγράφεται στους πίνακες 7 & 8, προκύπτει ότι η αύξηση που καταγράφεται σε επίπεδο χώρας αφορά τη μεσαία κατηγορία ηλικιών. Στη νεότερη ηλικιακή ομάδα η μεταβολή είναι σχεδόν οριακή, όμως υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις μεταξύ των Περιφερειών.

Για παράδειγμα, είναι εντυπωσιακή η αύξηση της απασχόλησης στη νεότερη ηλικιακή ομάδα (15-44) στο Νότιο Αιγαίο (+55%) και στην Κρήτη (+31%).

Μάλιστα, στις περιοχές αυτές καταγράφεται και σημαντική μείωση της απασχόλησης στον τομέα του τουρισμού και των συναφών υπηρεσιών. Γεγονός που υποδηλώνει ότι οι εισερχόμενοι στις αγροτικές δραστηριότητες προέρχονται και από μετακίνηση εργαζομένων από τομείς που πλήττονται ιδιαίτερα από την οικονομική κρίση.

Από την άλλη πλευρά, τα μεγαλύτερα ποσοστά των εισερχόμενων σε δραστηριότητες του αγροτικού τομέα στη Δυτική Μακεδονία, στην Κρήτη, στη Δυτική Ελλάδα και στη Θεσσαλία αφορούν τη μεσαία κλάση ηλικίας, με ποσοστά που κυμαίνονται από 32% έως και 22% αντίστοιχα, στοιχείο που συνδέει τη είσοδο στην αγροτική δραστηριότητα με την αδυναμία ένταξης σε θέση εργασίας όσο επιμηκύνεται η διάρκεια της ανεργίας σε ορισμένους κλάδους του δευτερογενούς κυρίως τομέα.

Αξιοσημείωτο, τέλος, είναι ότι στην Ήπειρο η αύξηση των εισερχόμενων στην απασχόληση αφορά, κατά ποσοστό 70% περίπου, τη μεγαλύτερη κλάση ηλικιών (65και άνω).

 

Τρόφιμα και ποτά δείχνουν την εξωστρέφεια του πρωτογενούς τομέα  

Η διεθνής πορεία των αγροτικών προϊόντων

Τη δυναμική παρουσία των ελληνικών αγροτικών προϊόντων στη διεθνή σκακιέρα και την εξωστρέφεια του πρωτογενούς τομέα επιβεβαιώνουν τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής - ΕΛ.ΣΤΑΤ. που επεξεργάστηκε ο Ελληνικός Οργανισμός Εξωτερικού Εμπορίου (ΟΠΕ) Α.Ε. Όπως προκύπτει, οι εξαγωγές της χώρας μας αυξήθηκαν κατά 38,9% τον Ιανουάριο 2011 σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα του 2010. Συγκεκριμένα, οι εξαγωγές ανήλθαν στα 1.379,6 εκατ. ευρώ, έναντι 992,9 εκατ. ευρώ του Ιανουαρίου του 2010.

Οι εξαγωγές τροφίμων και ποτών, συμμετέχοντας κατά 21,3% στο σύνολο, αυξήθηκαν 26% τον Ιανουάριο 2011 σε σχέση με τον Ιανουάριο 2010, φθάνοντας τα 293,4 εκατ. ευρώ. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, τα κυριότερα εξαγόμενα προϊόντα της κατηγορίας είναι τα φρούτα και καρποί, νωπά ή αποξηραμένα, τα οποία εμφανίζουν αύξηση 4,5% και ανέρχονται στα 55,3 εκατ. ευρώ, τα έλαια και λίπη, φυτικά, σταθερά, μαλακά, ακατέργαστα (συμπεριλαμβάνεται το ελαιόλαδο), τα οποία εμφανίζουν αύξηση κατά 49,1% και ανέρχονται σε 40,1 εκατ. ευρώ.

Ακολουθούν, τα ψάρια, νωπά ή κατεψυγμένα, τα οποία εμφανίζουν αύξηση 15,6% και ανέρχονται σε 35,9 εκατ. ευρώ, τα λαχανικά, παρασκευασμένα ή διατηρημένα, τα οποία εμφανίζουν αύξηση 14,5% και ανέρχονται σε 27,8 εκατ. ευρώ, και τα φρούτα, παρασκευασμένα ή διατηρημένα, τα οποία εμφανίζουν αύξηση 30,9% και ανέρχονται 26,8 εκατ. ευρώ.

Μεγαλύτερες ποσότητες και ελαφρά αυξημένη αξία δείχνουν τα στοιχεία για το εμπορικό ισοζύγιο των αγροτικών προϊόντων το 12μηνο του 2010. Υψηλότερες κατά 5,7% εμφανίζονται στο σύνολό τους οι εξαγωγές τροφίμων και ποτών το 2010, σε σχέση με το 2009, αγγίζοντας τα 3.452,8 εκατ. ευρώ, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. Τα τρόφιμα και ποτά είναι η πρώτη κατηγορία προϊόντων από πλευράς αξίας εξαγωγών, συμμετέχοντας κατά 21,3% στο σύνολο.

Όσον αφορά τις εξαγωγές των φρούτων και λαχανικών (νωπών και μεταποιημένων), που αντιπροσωπεύουν το 34% των εξαγωγών αγροτικών προϊόντων, αυξήθηκαν σε αξία κατά 7,2% προς όλο τον κόσμο, κατά 30,2% προς τις Τρίτες Χώρες και έμειναν σχεδόν αμετάβλητες προς τις χώρες της ΕΕ. Οι ποσότητες το 2010 σε σχέση με το 2009 σημείωσαν αύξηση κατά 22,8% προς όλο τον κόσμο, 17,4% προς την Ευρώπη και 38,7% προς Τρίτες Χώρες.

 

Οι εξαγωγές με αριθμούς

Οι εξαγωγές φρούτων σε Τρίτες Χώρες αυξήθηκαν σε όγκο κατά 13% και των λαχανικών κατά 9%. Όσον αφορά τη χώρα μας, οι εξαγωγές νωπών και μεταποιημένων προς όλο τον κόσμο αυξήθηκαν ως προς τον όγκο κατά 22,8 % (1,854 εκατ. τόνοι), προς την Ευρώπη των 27 κατά +17,4% και προς τις Τρίτες Χώρες κατά +38,7% ! Ως προς την αξία η αύξηση ήταν κατά 7,2% προς όλο τον κόσμο (1,484 δις ευρώ), προς την Ευρώπη των 27 έμειναν σχεδόν αμετάβλητες -0,2% ενώ προς τις Τρίτες Χώρες αυξήθηκαν κατά 30,2% !

Σε επίπεδο Ε.Ε., ο κύριος προορισμός για τις εξαγωγές κηπευτικών το 2010 ήταν επίσης η Ρωσία, αντιπροσωπεύοντας το 34,11% του συνολικού όγκου, ακολουθούμενη από την Ελβετία (10,52%), τη Σενεγάλη (8,21%) και την Νορβηγία (5,99%).

Αναλυτικά, σύμφωνα με τα στοιχεία του Incofruit, τα μήλα παραμένουν μακράν τα πλέον εξαγόμενα φρούτα το 2010 με περισσότερους από 1,2 εκατ. τόνους, με αύξηση κατά 5,98% μεταξύ 2009 και 2010. Τα αχλάδια και κυδώνια κατατάσσονται στη δεύτερη θέση με εξαγωγές 345.559 τόνους, ακολουθούμενα από τα μανταρίνια (291.490 τόνοι).

Τα κρεμμύδια και ασκαλώνια παραμένουν τα πλέον εξαγόμενα λαχανικά το 2010, φθάνοντας συνολικά τους 700.960 τόνους. Οι ντομάτες κατατάσσονται ως δεύτερα πιο εξάγομενα λαχανικά με 158.957 τόνους, ακολουθούμενες από κράμβες, γογγυλοκράμβες και παρόμοια (127.687 τόνοι).

Από το 285ο φύλλο της εφημερίδας Agrenda